نگاهی نو به ساختار تشبیهات اضافی و وصفی با تأکید بر اشعار حافظ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه سلمان کازرون

2 دانشجوی دکتری دانشگاه سلمان فارسی کازرون

چکیده

تشبیه از مهم‌ترین و پرکاربردترین عناصر خیال در کلام و شعر است. این عنصر خیا‌ل‌انگیز به اشکال مختلف دست‌مایة هنرنمایی شاعران و ادیبان بوده است .یکی از شیوه‌های تشبیه‌پردازی، آوردن ارکان تشبیه در ساختار یک گروه اسمی است. گروه‌های اسمی واحدهای نحوی هستند که هستة آن‌ها اسم است و معمولاً یک یا چند وابسته به‌صورت پیشین یا پسین آن‌ها را توضیح می‌دهد.گروه‌های اسمی با دو ساختار متفاوت ِترکیب اضافی (مضاف و مضاف‌الیه) و ترکیب وصفی (موصوف و صفت)  می‌توانند ارکان تشبیه را در خود جای دهند. آنچه تاکنون در این زمینه به آن پرداخته شده، اضافه‌های تشبیهی  با ساختار ترکیب‌های اضافی است که در همة کتب بیان و بلاغت متأخر، آن را معادل تشبیه بلیغ اضافی دانسته‌اند که  با دلایلی که در این مقاله ذکر می‌شود این موضوع قابل‌قبول نخواهد بود. همچنین در کتب بلاغت متأخر و متقدّم  از ترکیب‌های وصفی تشبیهی، سخنی به‌میان نیامده است. این پژوهش برآن است تا هر دو نوع گروه اسمیِ تشبیهی (ترکیبات اضافی و وصفی تشبیهی) را به‌کمک دستورهای جدید و مبتنی بر علم زبان‌شناسی با تأکید بر اشعار حافظ بررسی کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A New Look at the Structure of Genitive and Attributive Similes with a Special Emphasis on Hafez’s Poems

نویسندگان [English]

  • Meysam Hajipour 1
  • Enayatollah Mahmoodi 2
1 Assistant Professor of Salman Farsi University-Kazeron
2 Phd Student of Salman Farsi University-Kazeron
چکیده [English]

Simile is one of the most important and useable fictional elements in prose and poem. This fictional element has been the poets’ and educators’ means to show their artistic skills in various ways. One of the ways of using similes is to include the simile elements in the structure of a noun category. Noun categories are the grammatical units, the core of which is a noun; and they are usually modified by a number of preceding or following modifiers. Noun categories, which comprise two different structures of genitive compounds (noun-noun) and attributive compounds (adjective-noun), can include the elements of simile. So far, the genitive similes with the structure of the genitive compound have been paid attention to. They have been made equivalents to the genitive eloquent simile in all of the recent rhetoric and eloquent works. However, this article puts forth reasons to show that it is not acceptable. Moreover, no word has been made in the early and recent books of eloquence about the similes with the attributive compounds. This study tries to investigate both noun categories of simile (compounds of genitive and attributive similes) with the help of new grammars and based on linguistics with a special emphasis on Hafez’s poems.

کلیدواژه‌ها [English]

  • simile
  • noun category
  • genitive simile
  • attributive simile
  • Hafez’s Poems
-­ تفتازانی (1409ق)، المطوّل، قم: مکتبه الداوری.
- ثروتیان، بهروز (1369)، بیان در شعر فارسی، چ1، تهران: برگ.
- حافظ، شمس‌الدین محمد (1384)، دیوان، به‌کوشش محمد قزوینی و قاسم غنی، چ 9، تهران: زوار.
- خاقانی، بدیل بن علی (1392)، گزیده اشعار خاقانی، ضیاءالدین سجادی، چ19، تهران: امیرکبیر.
- خطیب قزوینی، جلال‌الدین محمد (1904م)، التلخیص فی علوم البلاغه، ضبط و شرح عبدالرحمن البرقوقی، ]بی‌جا[: دارالفکر العربی.
- سعدی شیرازی، مصلح بن عبدالله (1393)، بوستان، غلامحسین یوسفی، چ12، تهران: خوارزمی.
- شفیعی کدکنی، محمدرضا (1375)، صور خیال در شعر فارسی، چ6، تهران: آگاه.
- شمیسا، سیروس (1381)، بیان، چ9، تهران: فردوس.
- صادقیان، محمدعلی (1382)، طراز سخن در معانی و بیان، یزد: ریحانه الرسول.
- صحرایی قاسم و علی حیدری (1387)، «آیا اضافةتشبیهی همان تشبیه بلیغ است؟»،آموزش زبان و ادب فارسی، دوره بیست‌ودوم ، شماره 1، صص 38-40.
- فرشیدورد، خسرو (1384)، دستور مفصّل امروز، چ2، تهران: سخن.
-فرشیدورد، خسرو(1354)، «ساختمان تشبیه و استعاره در شعر حافظ»، خرد و کوشش، شماره هجدهم، صص72-35.
- فرشیدورد، خسرو(1353)، «تکامل و انحطاط تشبیه در شعر حافظ»، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، سال بیستم، شماره 3و4 (پیاپی 83-84)، صص 23-30.
- کزازی، میرجلال‌الدین (1368)، زیباشناسی سخن پارسی 1 بیان، چ1، تهران: مرکز.
- محمدی، محمدحسین (1390)، بلاغت: معانی، بیان و بدیع، چ2، تهران: زوّار.
- مشکوه‌الدینی، مهدی (1384)، دستور زبان فارسی: واژگان و پیوندهای ساختی، چ1، تهران: سمت.
- مهدوی‌فر، سعید (1391)، تشبیه بلیغ وصفی در ادب و بلاغت پارسی بر پایة دیوان خاقانی، کتاب ماه ادبیات و فلسفه، شمارة 69 ، صص69-72.
- نشاط، سید محمود (1370)، ادات تشبیه در زبان فارسی، چ2، تهران: سهند.
- وحیدیان کامیار، تقی با همکاری غلامرضا عمرانی (1383)، دستور زبان فارسی (1)، چ6 ، تهران: سمت.
- همایی، جلال‌الدین (1370)، معانی و بیان، به‌کوشش ماهدخت بانو همایی، چ1، تهران: هما.