تصویرپردازی جمشید در قصاید خاقانی و خمسۀ نظامی: یک بررسی مقایسه‌ای

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران.

2 استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران. (نویسنده مسئول)

10.22075/jlrs.2024.33924.2459

چکیده

تصویرپردازی از اصول زیبایی‌شناسی، خیال‌انگیزی و تأثیرگذاری کلام شناخته می‌شود. از دیرباز شخصیت‌های اسطوره‌ای و کهن یکی از دست‌مایه‌های بزرگان ادب در آفرینش خیال به شمار می‌رفته‌اند. جمشید نیز به‌‌عنوان شاهی در اسطوره‌های هندوایرانی که سرگذشت ویژه‌ای داشته است، همواره موردتوجه‌ سرایندگان و نویسندگان برجستۀ ادب فارسی قرار گرفته است‌ که در آفرینش تصاویر از او بهره ‌جسته‌اند و از این طریق، ایماژهای گوناگونی خلق کرده‌اند. هدف اصلی از نگارش این پژوهش بررسی مبحث تصویرسازی و تصویرپردازی است که بخش مهم و عمده‌ای از بلاغت را دربرمی‌گیرد. خاقانی و نظامی هم، به‌عنوان سرایندگان برجستۀ زبان پارسی، فراوان به جمشید در آثار خود اشاره کرده‌اند و از این راه تصاویری بسیار آفریده‌اند. این مقاله کوشیده است نوع نگاه خاقانی و نظامی را در بررسی بلاغی شخصیت جمشید و چگونگی بازنمایی آن نشان دهد و پرسش اصلی آن بوده است که نحوۀ برخورد این دو سرایندۀ بزرگ را با مقولۀ بازتاب جمشید در سروده‌های آنان بیان کند. خاقانی بیشتر از جمشید به‌عنوان دست‌مایه‌ای برای سرودن اشعار مدحی بهره برده است؛ درحالی‌که در آثار نظامی تصویرپردازی جم تنوع بیشتری دارد. ما در این پژوهش به بررسی و تحلیل این تصاویر در قصیده‌های خاقانی و خمسۀ نظامی (مثنوی‌های او) پرداخته‌ایم. پژوهش حاضر به شیوۀ تحلیلی‌کتابخانه‌ای نگاشته شده ‌است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Imagery of Jamshid in Khāghāni’s Odes and Nizāmi’s Khamsah: A Comparative Analysis

نویسندگان [English]

  • Masoomeh Asadollahi nezhad Kermani 1
  • Ali Mohammad Shahsani 2
1 PhD student in Persian Language and Literature, Semnan University, Semnan, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Semnan University, Semnan, Iran (Corresponding author):
چکیده [English]

Imagery is regarded as a fundamental element of aesthetics experience, imagination and expressive impact of language. Since ancient time, mythic and legendary characters have been chief sources of imagination and inspiration for canonical literary figures. Jamshid, a mythical and legendary Indo-Iranian king with a remarkable destiny, has always attracted prominent Persian poets and writers, who have variously used him in creating imagery. The main purpose of this analytical-library research is to examine imagery as major rhetorical device, which Khāghāni and Nizāmi have abundantly used in their depiction of Jamshid. The study has attempted to highlight Khāghāni and Nizāmi’s views in their rhetorical depiction of Jamshid's character and to demonstrate how these two major poets reflect and recreate Jamshid in their poems. Khāghāni has mainly depicted Jamshid for the composition of celebratory and complimentary odes, while Nizāmi has used the figure of Jamshid in creating various imagery in Khamsah.

کلیدواژه‌ها [English]

  • imagery of Jamshid
  • Khaghani's odes
  • Nizāmi’s Khamsah
  • rhetoric
  • اردلان‌جوان، سیدعلی (1372). تجلّی شاعرانه اساطیر و روایات تاریخی و مذهبی در اشعار خاقانی، چ2، مشهد: آستان قدس رضوی.
  • بهار، مهرداد (1376). از اسطوره تا تاریخ، تهران: چشمه.
  • تفضلی، احمد (1376). تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، تهران: سخن.
  • خاقانی شروانی (1391). دیوان خاقانی شروانی، به کوشش ضیاءالدین سجادی، چ10، تهران: زوّار.
  • رستگارفسایی، منصور (1369). تصویرآفرینی در شاهنامه، چ2، شیراز: دانشگاه شیراز.
  • زرین‌کوب، عبدالحسین (1343). باکاروان حله، تهران: جاویدان.
  • زرین‌کوب، عبدالحسین (1383). دیدار با کعبۀ جان، چ3، تهران: سخن.
  • زرین‌کوب، عبدالحسین (1389). پیرگنجه در جستجوی ناکجاآباد، چ8، تهران: سخن.
  • شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1375). صورخیال در شعر فارسی، چ4، تهران: آگاه.
  • شمیسا، سیروس (1375). فرهنگ تلمیحات، چ5، تهران: میترا.
  • شاهمرادی، فاطمه؛ اخیانی، جمیله (1402). «بررسی مقایسه‎ای تصویرسازی بلاغی در حکایت بهرام گور شاهنامه فردوسی و هفت پیکر نظامی»، دانشگاه سمنان: مجله زبانی و بلاغی. 14(32). 216ـ 191.
  • فتوحی، محمود (1401). بلاغت تصویر، چاپ ‌هفتم، تهران: سخن.
  • کریستن‌سن، آرتور (1377). نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه‌ای ایران، ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضّلی، تهران: چشمه.
  • م. سلطانف، (1354). افضل‌الدین خاقانی شیروانی، ترجمۀ ح.صدیق، تهران: آذرکتاب.
  • نظامی (1384). مخزن الاسرار، تصحیح حسن وحیددستگردی و به کوشش سعید حمیدیان، چ8، تهران: قطره.
  • نظامی (1383). خسرو وشیرین، تصحیح حسن وحیددستگردی و به کوشش سعید حمیدیان، چ5، تهران: قطره.
  • نظامی (1380). لیلی و مجنون، تصحیح حسن وحیددستگردی و به کوشش سعید حمیدیان، چ4، تهران: قطره.
  • نظامی (1380). هفت پیکر، تصحیح حسن وحیددستگردی و به کوشش سعید حمیدیان، چ4، تهران: قطره.
  • نظامی (1378). شرفنامه، تصحیح حسن وحیددستگردی و به کوشش سعید حمیدیان، چ3، تهران: قطره.
  • نظامی (1383). اقبالنامه، تصحیح حسن وحیددستگردی و به کوشش سعید حمیدیان، چ5، تهران: قطره.
  • یاحقی، محمدجعفر (1389). فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی، چ3، تهران: فرهنگ معاصر.