نگاهی به غزلی از حافظ با رویکرد شعرشناسی شناختی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ولیعصر عج رفسنجان

چکیده

این پژوهش،بهتحلیلغزلی از حافظ بارویکردشعرشناسیشناختی، بر اساسنظریاتمارگریت فریمن (2002)،فوکونیه (2002) وترنر (2005)می‌پردازد. نظریة شعرشناسی‌شناختی،برزبانمتونادبی،ساختارکلّیاثروچینشواحدهایزبانیدلالتداردو مبتنیبر استدلالقیاسیاست.نظریة فوق، اثر ادبی را درسهسطحنگاشتویژگی،نگاشت رابطه‌ایونگاشتنظام، بررسی می‌کند. پرسش پژوهش این است که آیا با رویکرد شعرشناسی شناختی می‌توان به نتیجه‌ای در خصوص نظام‌مند بودنِ ساختار کلّی غزل حافظ دست یافت؟ و آیا مهارت‌های عمومی نگاشت می‌توانند به‌عنوان نظریه‌ای مناسب، محدودیت‌های تفسیرهای چندگانۀ متن را تعیین کنند؟ پژوهش حاضر،بابررسیِفضاهای مفهومیدرشعروعملکردآن‌هابرای ساختیککلّ منسجمبراساسنظریۀشعرشناسیشناختی،بهشناختجهانمتنِ غزل مورد بحثدست یافت و الگوهایمورداستفادۀمؤلفبرایارائۀجهانِفکر‌ی‌اش را ترسیم کرد و نظام‌مند بودن ساختار غزل مورد بحث را به اثبات رساند؛ نظامی منسجم که در آن، آزادی و چرخش عشق یا مستی به وضوح دیده می‌شود و انعطاف ناپذیری و محدودیت و سکون عقل، خود را آشکار می‌سازد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reading a Ghazal from Hafez with a Cognitive Poetic Approach

نویسنده [English]

  • Zahra Sayedyazdi
assistant professor of Rafsanjan Valiasr university
چکیده [English]

This study analyzes one of Hafez’s lyrics, with the approach of cognitive poetics, based on the ideas of Margaret Freeman (2002), Fauconnier (2002) and Turner (2005). The theory of cognitive poetics refers to the language of literary texts, the general structure of the work, and the arrangement of linguistic units, which is based on deductive reasoning. The above theory examines literary work in three levels of attribute, relational, and system mapping. The research question is “whether with the approach of cognitive poetry we can achieve a result of the systematic structure of the general Hafez ghazal or not? And is there any different reading from this ghazal with this approach? The present study, by studying the conceptual spaces in their poetry and their function for constructing a coherent whole based on the theory of cognitive poetry, has come to understand the world of the text of the sonnets discussed and outlines patterns used by the author to present his intellectual world. And the system of the structure of the ghazal under discussion a coherent military, in which the freedom and the turning of love or drunkenness are clearly seen, that reveals itself to the inflexibility and limitations of the wisdom.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Cognitive poetic
  • Conceptual spaces
  • Hafez
  • Ghazals of heart Fire
-‌ استاک‌ول، پیتر (1393)، درآمدی بر شعرشناسی شناختی، ترجمة لیلا صادقی، چ1، تهران: مروارید.
- افراشی، آزیتا (1381)،  اندیشه‌هایی در معنی‌شناسی، تهران: فرهنگ کاووش.
- افراشی، آزیتا و فاطمه نعیمی حشکوایی (1389)، تحلیل متون داستانی کودک با رویکرد شعرشناسی شناختی، مجله زبان‌شناخت، سال اول، شماره دوم، صص 1-25.
- ایرانی، محمد و ناصر ملکی (1397)، بررسی سروده‌های پروین اعتصامی از منظر شعرشناسی شناختی و تحلیل گفتمان انتقادی، فصلنامه زبان و ادب فارسی، سال دهم، شماره 34، صص 11-31.
-‌ بارسلونا، آنتونیو (1390)، استعاره و مجاز با رویکرد شناختی، ترجمه فرزان سجودی، لیلا صادقی و تینا امراللهی، چ1، تهران: نقش جهان.
-باقری خلیلی، علی اکبر و منیره محرابی کالی (1395)، رهیافت‌های طرح‌واره  حجمی مرتبط با واژه سر در غزلیات سعدی و حافظ شیراری، دوفصلنامه مطالعات زبانی و بلاغی، سال هفتم، شماره 14،  صص 7-34.  
-‌ براتی مرتضی (1396)، بررسی و ارزیابی نظریة استعاره مفهومی، دوفصلنامه مطالعات زبانی بلاغی، سال هشتم، شماره 16، صص 51-84.
حافظ، شمس الدین محمد (1383)، دیوان اشعار، به تصحیح قاسم غنی و محمد قزوینی، تهران، انتشارات آبنوس.
- خرمشاهی، بهاء‌الدین (1387)، حافظ‌نامه، بخش دوم، چ18، تهران: علمی و فرهنگی.
- رضویان، حسین و صدیقه طهماسبی بیرگانی (1396)، نقش موضوع در کاربرد استعارۀ مفهومی، دوفصلنامة مطالعات زبانی و بلاغی، سال هشتم، شماره 61، صص 511-531.
- روشن، بلقیس و لیلا اردبیلی (1395)، مقدمه‌ای بر معناشناسی شناختی، چ2، تهران: نشر علم.
- صادقی، سهیلا، زهرا سیدیزدی و نرگس باقری (1394)، تحلیل نگاشت‌های مفهومی در دو شعر از مهدی اخوان ثالثبا رویکرد شعرشناسی شناختی، جستارهای زبانی، دوره 6، شماره 26، صص 305- 324.
- صادقی، لیلا (1390)، شناخت جهان متن رباعیات خیام بر اساس نگاشت نظام با رویکرد شعرشناسی شناختی، جستارهای زبانی، شماره 175، صص 107-129.
- صادقی، لیلا(1391)، خوانش شعر حکایت اثر شاملو با رویکرد شعرشناسی شناختی، جستارهای زبانی. دورۀ 3، شماره 12، صص 149-167.
- ـصادقی، لیلا (1392)، طرح‌واره های متنی در ساخت شکل جدیدی از رمان در داستان با رویکرد شعرشناسی شناختی،جستارهای زبانی، شماره 183، صص 87-110.
- صادقی، لیلا (1392)، کارکرد داستان کلان و نگاشت نظام در خوانش منطق‌الطیر عطار نیشابوری با رویکرد شعرشناسی شناختی، جستارهای زبانی، شماره 20، صص 125-147.
-صادقی، لیلا (1392)، داستان سایه به مثابة ژانر فرعی در شکار سایه ابراهیم گلستان، جستارهای زبانی، شماره 21، صص 137-162.
- صادقی، لیلا(1392)، ادغام نوشتار و تصویر در متون ادبی بر اساس نظریۀ ادغام مفهومی، جستارهای زبانی، شماره 15، صص 75-104.
- کیانی، مجید (1377)، هفت دستگاه موسیقی ایران، تهران: مؤلف.
- کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه و خدیجه حاجیان (1389)، استعاره‌های جهتی قرآن با رویکرد شناختی، نقد ادبی، سال 3، شماره 9، صص 115-139.
- کریمی، طاهره و ذوالفقار علامی (1392)، استعاره‌های مفهومی در دیوان شمس بر مبنای کنش خوردن، نقد ادبی،  سال 6،  شماره 24،  صص 143-168.
- گرنی یوگنی (1391) نشانه‌شناسی چیست؟، ترجمة غفاری محمد، کتاب ماه ادبیات، شماره 175، صص 17-22.
- گلفام، ارسلان، بلقیس روشن و فرزانه شیررضا (1393)، کاربرد نظریه جهان متن در شناسایی عناصر سازنده متن روایی داستان شازده احتجاب بر مبنای رویکرد شعرشناسی شناختی، جستارهای زبانی، دوره 5، شماره 21، صص 183-206. 
- قادری، سلیمان (1395)، شعرشناسی شناختی و استعارات بدنی: الگوهای فرهنگی تفکّر و زبان در بوستان سعدی، فصلنامه پژوهش‌های ادبی و بلاغی، سال 4، شماره 61،  صص 59-74.
- محمدیان، عباس و مجید فرحانی‌زاده (1397)، استعارة مفهومی شادی در دیوان شمس، دوفصلنامه مطالعات زبانی و بلاغی، سال 9، شماره 18، صص 319-350.
-Evans, Vivian and Georgia Green M. (2006), Cognitive Linguistics: An Introduction, Edinburgh University Press.
-Fauconnier Gilles (2005), Cognitive linguistics, SITE: Encyclopedia of Cognitive science, Pp. 1- 23.
-Fauconnier Gilles (1997), Mapping in though and language, Cambridge: Cambridg University.
-Fauconnier, Gilles and mark Turner (2002), The way we think: a new theory of how ideas happen, New York: Basic Books.
-Freeman, Margaret (2000), Poetry and Scope of Metaphor: Toward a cognitive Theory of Literature, in Antonio Barcelona (Ed.), Metaphor and Metonymy at the crossroads: A Cognitive Perspective, Berlin and New York: Wlouton de Gruyter, Pp.253-281.
-Freeman, Margaret (2007), Poetic iconicity, In Cognition in language: volume in Honour of professor Elzbieta Tabakowska, Wladislaw Chlopicki, Andrzej Pawelec, and Agnieska Pojoska, (eds.), Krakow: Tertum, Pp. 472- 501.
-Freeman, Margaret(1998), Poetry and the scope of metaphor: Toward a theory of cognitive poetics. In Metaphor and Metonymy at the Crossroads. Ed. by A. Barcelona, The Hague: Mouton de Gruyter, Pp. 253- 281.
-Freeman, Margaret (2009), Minding: feeling, form and meaning in the creation of poetic iconicity, acid- free paper which falls within the guidelines of the “ANSI” to ensure, Pp. 169- 196.
-Johnson, Mark (1987), The body in the mind: The body basis of meaning, imagination, and reason, Chicago and London: The University of Chicago.
-Lakoff, George (1993), The contemporary theory of metaphor, metaphor and thought, Ed. by Andrew Ortony, 2nd  ed., Cambridge: Cambridge university press, Pp. 202- 251.
-Lakoff, George and Mark Johnson (1980), Metaphors We Live By, Chicago: University of Chicago.
-Turner, M. (1996), The Literary Mind, Oxford: Oxford University.
-Turner, Mark and Gilles Fauconnier (1995), Conceptual integration and Formal Expression,  Metaphor  and Symbolic Activity.
-Tsur, Reuven (1992), Toward a theory of cognitive poetics, Amsterdam: North Holland.
-Tsur, Reuven (2002), Aspects of Cognitive Poetics in Elena Semino & JonathanCulpeper (Eds.), Cognitive Stylistics—Language and Cognition in Text analysis, Amsterdam and Philadelphia.