فنون ادبی از دریچه زبان‏شناسی: تحلیلی نشانه‏ شناختی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان شناسی دانشگاه شهید بهشتی- تهران

چکیده

نوشتة حاضر به بررسی برخی صنایع ادبی در ادبیات منظوم از دیدگاه زبان‏شناختی و در چارچوب نگرش نشانه‏شناختی سوسور (1916) می‏پردازد و قصد پاسخ‏گویی به دو پرسش زیر دارد:
۱. چه جنبه‏هایی از آراء نشانه‏شناختی سوسور در تبیین فنون ادبی جناس، ایهام، مراعات‏النظیر و واج‏آرایی کارآمد است؟
۲. چرا ترجمة متون ادبی حظ نشانه‏شناختی اثر را زایل می‏کند؟
بررسی شواهد ادبی نشان می‏دهد بعد هنرآفرینی در صنایع موردبحث، تابع همنشینی نشانه‏ها در محور زنجیری و تعامل هم‏زمان آن‏ها با محور متداعی است، به‌نحوی که روابط متنوع بالقوۀ میان نشانه‏ها به فعلیت درآید.  این روابط به‌‏واسطة شباهت میان دال‏ها، شباهت میان مدلول‏ها یا شباهت میان دال و مدلول‏ها فعال می‏شود. اساس ایجاد شباهت میان اجزای نشانه، وجود روابط هم‏نامی و چندمعنایی میان نشانه‏ها به‏ویژه در جناس و ایهام است. در مواردی از جناس و واج‏آرایی نیز نحوة مجاورت نشانه‏ها، موجب شکل‏گیری نوعی دال ثانویه شده، ذهن را به یک مدلول انگیخته پیوند ‏می‏دهد. مراعات‏النظیر وقتی حاصل می‏شود که شباهت مدلول‏‏ها در محور همنشینی، حوزة معنایی و نشانة دیگری را در محور غیابی زبان، تداعی کند. همچنین ترجمه‏ناپذیری جنبه‏های هنری، به‏دلیل ارزش نشانه‏ها در نظام خاص هر زبان و بعد اجتماعی زبان است. روابط همنشینی و متداعی میان نشانه‏ها، بر پایة ارزش‏ خاص آن‏ها در نظام زبان فارسی حاصل می‏شود و ادبیات با ایجاد شبکه‏ای از روابط متداعی، جنبه‏های نهفته و غایب روابط میان نشانه‏ها را به فعلیت می‏رساند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Embellishments from a Linguistic View: a Semiotic Analysis

نویسنده [English]

  • Fatemeh Bahrami
Assistant professor of linguistics, Shahid Beheshti University,Tehran
چکیده [English]

Embellishments count as one of the salient features of literary function of language and they have been studied over a long period of time in Persian literature. Nevertheless not much attention has been paid from a linguistic-semiotic perspective. The present paper aims at investigating some embellishments in Persian poems according to Saussure dealing with the following questions:
1- What aspects of Saussure’s viewpoint are adequate for explaining “pun”, “ambiguity”, “congeries” & “alliteration”?  
2- Why does translation bleach aesthetical aspect of poems?
To answer the first question, investigating the data reveals that aesthetic aspect of aforementioned embellishments follows from the interaction of neighboring signs in the chain, which simultaneously causes interfaces between syntagmatic and associative axes to represent various activated relations between present and absent signs, according to their similarities in signifiers, signified or both parts of the signs. Homonymy and polysemy are of vital importance to represent these similarities, especially in the case of ambiguity and pun. In alliteration and some other cases of pun the combination and linearity of signs in speech chain yields a secondary motivated signifier (and consequently, a corresponding signified) activated in the mind. Aesthetical aspect of congeries rests on the representation of a semantic field (congruence) in the syntagmatic axes. Indeed, various signs in the speech chain, which have some semantic features in common, cause associative similarity by compatibility among their signified. The answer to the second question relies on sign values and social aspect of language system.

کلیدواژه‌ها [English]

  • conceptual system
  • conceptual metaphor
  • Lakoff and Johnson
  • non-metaphorical concepts
-‌ احمدنژاد، کامل (1373)، فنون ادبی: عروض، قافیه، بیان، بدیع، تهران: پایا.
- اطهاری نیک‏عزم، مرضیه و سهراب احمدی (1396)، تحلیل نشانه‏شناختی گفته‏پردازی در یسن‏های نهم و دهم اوستا، جستارهای زبانی، شماره 40، صص 159-179.
- پارسا، سیداحمد و منصور رحیمی (1396)، بررسی نشانه‏معناشناختی داستان لیلی و مجنون جامی بر پایة تحلیل‏گفتمان، فنون ادبی، شماره 18، صص 1-18.
- حق‏شناس، علی‏محمد (1370)، مقالات ادبی، زبان‏شناختی، تهران: نیلوفر.
- حق‏شناس، علی‏محمد (1382)، زبان و ادب فارسی در گذرگاه سنت و مدرنیته: مجموعة مقالات، تهران: آگه.
- داوری، نگار (1375)، دلالت چندگانه، ابهام و ایهام در زبان و ادبیات فارسی، نامة فرهنگستان، شماره 8، صص 34-54.
- سوسور، فردینان (1378)، دوره زبان‏شناسی عمومی، ترجمة کورش صفوی، تهران: هرمس.
- شعیری، حمیدرضا (1385)، تجزیه‏و‏تحلیل نشانه-معناشناختی گفتمان، تهران: سمت.
- شعیری، حمیدرضا (1395)، نشانه‏معناشناسی ادبیات: نظریه و روش تحلیل‏گفتمان ادبی، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
- شعیری، حمیدرضا و ترانه وفایی (1388)، راهی به نشانه-معناشناسی سیال: با بررسی موردی ققنوس نیما، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- شفیعی‏کدکنی، محمدرضا (1377)، نقدادبی: جادوی مجاورت، بخارا، شماره 2، صص 15-26.
- شمیسا، سیروس (1383)، نگاهی تازه به بدیع، ویراست سوم، تهران: میترا.
- صفوی، کورش (1390)، از زبان‏شناسی به ادبیات، جلد اول: نظم، تهران: سورة مهر.
- صفوی، کورش  (1390)، از زبان‏شناسی به ادبیات، جلد دوم: شعر، تهران: سورة مهر.
-  صفوی، کورش (139۱)، آشنایی با زبان‏شناسی در مطالعات ادب فارسی، تهران: علمی.
-صفوی، کورش  (1392)، زبان‏شناسی و ادبیات، تهران: هرمس.
- کریمی ‏فیروزجانی، علی (1396)، تحلیل جایگاه روایی اسب در تمدن‏های چین، ژاپن و ایران از دیدگاه نشانه‏معناشناسی گفتمانی، جستارهای زبانی، شماره 41، صص 327-351.
- کالر، جاناتان (1393)، فردینان ‏دوسوسور، ترجمة کورش صفوی، تهران: هرمس.
- هلدکرافت، دیوید (1391)، سوسور: نشانه‏ها، نظام و اختیاری‏بودن، ترجمة سپیده عبدالکریمی، تهران: علمی.
-Bouissac, P. (2010), Saussure: A Guide for the Perplexed, New York: continuum.
-Chandler, D. (2002), Semiotics: the Basics, London: Routledge.
-Cruse, D. A. (1986), Lexical Semantics, Cambridge: Cambridge University.
-de Saussure, F. (1916 [1973]), Course de linguistique générale, ed. Tullio de Mauro, Paris: Payot.
-Kim, M-K (2015), Semiotic Analysis of Saussure, Pierce and Myth of Barthes Focused on the Film Vateran, Journal of Digital Convergence, No. 13, pp. 1-6.
-Lagopoulos, A. Ph. (2012), Saussure and Derrida: The Semiotics of Limitlessness, The American Journal of Semiotics, No. 28, pp. 231-255.
-Leech, G. (1981), Semantics: The Study of Meaning, New York: Penguin.
-Oakley, T. (2007), Cognitive Semiotics, Multidisciplinary, Journal on Meaning and Mind, No. 1, pp. 1-22.
-Saeed, J. (2009), Semantics, 3rd edition, Sussex: Wiley-Blackwell.